معرفی
قَهوه نوعی نوشیدنی رایج است که از دانههای بوداده و آسیابشدهٔ گیاه قهوه به دست میآید. گیاه قهوه بومی مناطق نیمهگرمسیری آفریقا و برخی از جزایر جنوب و جنوب شرق آسیا است،[۱] این گیاه از آفریقا به سایر نقاط جهان پراکنده شد و در حال حاضر در بیش از ۷۰ کشور کشت میشود که در درجهٔ اول مناطق استوایی آمریکا، جنوب شرقی آسیا، هند و آفریقاست، هنگام رسیدن میوهٔ گیاه قهوه، دانههای قهوه را برداشت، پردازش و در نهایت خشک میکنند. دانههای قهوهٔ خشک شده به درجات مختلف بو داده میشوند، بسته به عطر و طعم مورد نظر، درجهبندیهای مختلفی برای این محصول در نظر گرفته شده است، قهوه کمی اسیدی است و میتواند به علت داشتن کافئین بالا موجب تحریک انسان گردد.
واژهشناسی
قهوه عربی شدهٔ واژهٔ کفا یا کافا است که در اصل نام منطقه و شهری در جنوب غربی اتیوپی است که گیاه قهوه در ابتدا در آنجا یافت شده است، فرهنگنویسان عرب میگویند واژهٔ قهوه در اصل نام نوعی شراب بوده است که بعدها نام این نوشیدنی شده و همچنین میگویند ریشهٔ این واژه، فعلِ «قها» (تلفظ: qahā) بهمعنی بیاشتها بودن است؛ زیرا در گذشته تصور بر این بود که این مایع باعث بیاشتهایی میشود.
این واژه همچنین از راه زبان ترکی به زبانهای اروپایی راه یافتهاست.
چندین دلیل دیگر برای نامگذاری قهوه آورده شده که یکی از مشهورترینهای آن این است که این واژه از یک زبان اتیوپیایی و یا یک زبان آفریقایی دیگر گرفته شده باشد و در اصل نام منطقهای به نام کفا در جنوب غربی اتیوپی بودهاست. گمان میرود که گیاه قهوه در ابتدا آن جا یافت شده، در ضمن مردم آن منطقه به این گیاه بون میگویند.
تاریخچه
به احتمال زیاد قهوه اولین بار در کشور اتیوپی تولید شد. البته برخی کشور یمن را منشأ تولید قهوه میدانند. این دانه اولین بار در قرن سیزدهم میلادی، در جهان عرب شهرت یافت.
قهوه در جهان اسلام :دین اسلام نوشیدنیهای الکلی را حرام بشمار میآورد و نوشیدنی قهوه به عنوان جایگزینی برای نوشیدنیهای الکلی استفاده میشد. این نوشیدنی از قرن ۱۳ میلادی بسیار محبوب و مقبول شد و تا اوایل قرن ۱۵ میلادی در مصر، شام و عثمانی بسیار مصرف میگردید و در همهٔ این شهرها قهوهخانههایی برپا شد، مقامات مذهبی در مکه، قاهره و استانبول تلاش کردند تا مصرف آن را ممنوع کنند، شیخها بر سر شباهت اثرات قهوه و الکل بحث میکردند و برخی به این اشاره میکردند که دست به دست کردن قوری قهوه، بی شباهت به دست به دست کردن پیاله شراب، نوشیدنی ممنوعه در اسلام، نیست.
قهوهخانه نهاد جدیدی بود که مردان در آن جمع میشدند و به صحبت کردن، شعرخوانی و بازیهایی مانند تخته نرد و شطرنج میپرداختند. آنها به مرکزی برای تجمع متفکران و به صورت ضمنی به رقیبی برای مسجد به عنوان محل ملاقات جمعی بدل شده بودند. برخی عالمان دینی معتقد بودند که قهوهخانه حتی از میکده هم بدتر است و مقامات هم متوجه شده بودند که این اماکن میتواند تبدیل به لانههای فتنه شود. با این حال همه تلاشها برای ممنوعیت مصرف قهوه، حتی با وجود صدور حکم اعدام در دورهٔ سلطان مراد چهارم (۱۶۲۳ تا ۱۶۴۰ میلادی)، به شکست انجامید. نهایتاً عالمان دینی به اجماع رسیدند که مصرف قهوه مباح است.
قهوه در اروپا
قهوه از دو مسیر به اروپا راه یافت، از طریق تجارت زمینی امپراتوری عثمانی و از طریق تجارت دریایی، از بندرهای یمن و شاخ آفریقا، پس از آغاز قرن هفدهم، گیاه قهوه که با قاچاق دانههای بسیار حاصلخیز به کشور هند راه یافته بود،
کافه رویال لندن، نقاشی از ویلیام اورفن به سال ۱۹۱۲
در این کشور هم پرورش یافت. تقریباً در سال ۱۶۵۰ میلادی، قهوه به کشور انگلستان وارد میشد و قهوهخانهها در شهرهای آکسفورد و لندن تأسیس شدند.
کشت گیاه قهوه در انگلستان از همان زمان آغاز گردید، اما آفتها و شرایط نامناسب جوی، گیاهان قهوه را نابود نمود و انگلیسیها مجبور شدند به جای کشت قهوه، به کشت چای روی بیاورند، در ابتدا در اروپا به قهوه، به عنوان نوشیدنی مسلمانان، با دیدهٔ شک نگریسته میشد، ولی گفته میشود که در حدود سال ۱۶۰۰، پاپ کلمنت هشتم و چنان از یک فنجان قهوه لذت برد که انحصار آن در دست مسلمانان را خطایی بزرگ دانست و خواستار «تعمید دادن» آن شد. نوشیدن قهوه در اتریش، پس از شکست حصر وین در سال ۱۶۸۳ و مصادرهٔ ذخیرهٔ بزرگی از قهوه از ترکهای شکست خورده، افزایش شدیدی یافت.
تا قبل از آغاز قرن هجدهم میلادی، استفاده از نوشیدنی قهوه در سراسر اروپا رایج شده بود. کشورهای اروپایی این گیاه را به مناطق گرمسیری معرفی کردند تا این کشورها نسبت به کشت و تولید انبوه گیاه قهوه اقدام نمایند. در اروپا هم مانند خاورمیانه، قهوهخانهها به مکانی برای معاشرت، مطالعه و تبادل نظر دربارهٔ موضوعات روز بدل شد. یک شباهت دیگر، امکان تبدیل آنها به مکانی برای اجتماع عناصر نامطلوب و خرابکاران بود. چارلز دوم،و پادشاه انگلستان قهوهخانهها را «مکانی برای ملاقات خائنان و نشر شایعات سخیف دربارهٔ اعلیحضرت و وزیرانش» معرفی میکرد. در قرن ۱۸، قهوهخانه معروف پاریس، کافه پروکوپ، مشتریان ثابتی همچون مارا،و دانتون و روبسپیر و داشت که در طول انقلاب فرانسه و در آنجا برای انقلاب طرحریزی میکردند.
قهوه در ایران
دانههای قهوه که هنوز بو داده نشدهاند
قهوه در زمان صفویه جای خود را در میان نوشیدنیهای روزانه ایرانیها باز کرد و نمونهای است از ورود ایران به شبکه اقتصادی جهانی آن دوران. تا قرن نوزدهم که چای به نوشیدنی غالب مردم تبدیل شد، همچنان این ماده سیاه و تلخ بسته به منطقهٔ جغرافیایی و طبقهٔ اجتماعی دوستداران خود را داشت. امروزه نوشیدن انواع قهوه از جمله قهوه فرانسه، اسپرسو، کاپوچینو و قهوه فوری و شیر قهوه طرفداران زیادی پیدا کرده. البته قهوه ترک بهخاطر محبوبیت میان ایرانیان ارمنی از گذشته در میان مردم رایج بوده و بهواسطه فال قهوه جایگاه خاص خود را داشته. قهوه از قرن نهم میلادی در ایران نوشیده میشد.
صوفیها با کمک نوشیدن قهوه میتوانستند خود را برای انجام مراسم مذهبی بیدار نگه دارند. در دوران صفوی بود که قهوهخانهها بهعنوان مکانهایی برای تجمع شاعران و هنرمندان در ایران رواج پیدا کرد. در سال ۱۶۶۴ کاشف الدین یک داروشناس صفوی، یک رساله در مورد ارزشها و خصوصیات قهوه به شاه عباس دوم تقدیم کرد. تاریخ فرهنگ نوشیدن چای در ایران تنها از انتهای قرن پانزدهم شروع شد. از آنجایی که کشورهای تولید کنند قهوه مسافت زیادی تا ایران داشتند، حمل و نقل قهوه به ایران مشکلات بسیار داشت، ولی نزدیکی تولیدکنندههای عمده چای نظیر چین به جاده اصلی تجارت آن زمان یعنی جاده ابریشم سبب شد که تجارت و حمل و نقل چای با سهولت بیشتری در ایران صورت بگیرد.
قهوه و ساعت شبانهروزی بدن
محققان طی تحقیقی نشان دادن که کافئین عصر گاهی نه تنها باعث اختلال خواب میشود، بلکه ساعت زیستی ۲۴ ساعتهٔ بدن انسان را نیز به هم ریخته و از نو به کار میاندازد، این ساعت مجموعهای از سیگنالهای مولکولی است که بدن را در برنامهٔ ۲۴ ساعته اش منظم نگه میدارد. نوشیدن قهوهای معادل دو برابر یک قهوه اسپرسو در سه ساعت قبل از خواب، ساعت بدن را به طور متوسط حدود ۴۰ دقیقه به عقب میکشد، این موضوع را محققان به صورت آنلاین در مقالهای تحت عنوان Translational Medicine Science به چاپ رساندند.
اگرچه اثرات کافئین بر روی هشیاری و خواب بهخوبی شناخته شده، اما محققان از چگونگی تأثیر آن بر ساعت شبانهروزی انسان مطمئن نبودند. آزمایش بر روی پنج نفر انجام شد که چند ساعت قبل از ساعتِ خواب طبیعی، به آنها یک قرص کافئین داده شده بود، سپس آنها در معرض نور کم یا شدید قرار گرفتند. نتیجهٔ این آزمایش نشان میداد که کافئین تقریباً اثری معادل نصف اثر قرار گرفتن در معرض نور شدید را دارد که یکی از بهترین راههای مطالعه برای جابهجاییِ ساعت بدن است. محققان همچنین دریافتند که سلولهای بدن انسان در معرض کافئین، ۲۴ ساعت شان را به اصطلاح کِش میدهند، اثری که آن را با مولکولهای مرتبط با ریتم ۲۴ساعتهٔ بدن در ارتباط میدانند. در عین حال، اعتقاد پژوهشگران در این زمینه حاکی از این است که نوشیدن قهوه در صورتی که در وقت مناسب باشد، میتواند باعث جبران تأخیر ساعت درونی بدن بر اثر پرواز با هواپیما شود
زیستشناسی گیاه قهوه
چندین گونه از درختچهٔ قهوه وجود دارد که دانهها یا همان میوهٔ قهوه از آنها استخراج میشود، دو گونهٔ اصلی تجاری بیشتر کشت میشود که یکی معروف به قهوهٔ عربیکا است که مورد توجهترین گونه است و بومی ارتفاعات جنوب غربی اتیوپی و فلات بوما در جنوب شرقی سودان است و احتمالاً کوه مارسابیت در شمال کنیا میباشد، نوع دیگر گونهٔ قهوهٔ کانیفورا است که بومی نواحی غربی و مرکزی زیر صحرای آفریقا از گینه تا اوگاندا و سودان جنوبی میباشد، چندین گونهٔ دیگر هم وجود دارد که کمتر مطرح هستند از جمله لیبریکا، موریتیانا، راکیموسا و استنوفیلا
تمام گیاهان قهوه در خانوادهٔ بزرگ روناسیان قرار دارند که درخت و در حقیقت درختچههایی همیشه سبزهستند که ممکن است تا ۵ متر رشد داشته باشند (۱۵ فوت)، برگهای درختچهٔ قهوه سبز تیره و براق میباشد و معمولاً بین ۱۰ تا ۱۵ سانتیمتر (۴/۶ اینچ) طول و ۶ سانتیمتر (۲/۴ اینچ) ممکن است گسترش داشته باشند، برگها اغلب ساده هستند و خوشههای گل به رنگ سفید معطر است، مادگی گیاه شامل تخمدان تحتانی است که مشخصهٔ روناسیان میباشد، گلها اغلب بیضی شکل و اندازهٔ آنها حدود ۱/۵ سانتیمتر (۰/۶ اینچ) میباشد، میوهٔ نارس قهوه به رنگ سبز است و در ادامه تبدیل به رنگ زرد میشوند و در هنگام رسیدن تبدیل به رنگ قرمز میشوند، هر میوهٔ قهوه شامل دو دانه است و در ۵ تا ۱۰ در صد میوهها تنها یکدانه وجود دارد، انواع میوههای قهوه در گونهٔ عربیکا بین ۶ تا ۸ ماه میرسند و قابل چیدن هستند در حالی که در قهوهٔ روبوستا حدود ۹ تا ۱۱ ماه زمان میبرد، میوهها را معمولاً به کمک نور خورشید خشک میکنند اما روشهای صنعتی هم برای این کار وجود دارد قهوهٔ عربیکا عمدتاً خودش گرده افشانی میکند و قهوهٔ کانیفورا و لیبریکا نیاز به پیوند دارند و باید رویشی تکثیر شوند از جمله قلمه زدن و پیوند و جوانه زدن که از روشهای معمول تکثیر رویشی است
برترین کشورهای تولیدکنندهٔ
امروزه بزرگترین کشورهای تولیدکنندهٔ قهوه عبارتند از: پورتوریکو، برزیل، کلمبیا، ویتنام، اندونزی، مکزیک، و هند. البته در هفتاد کشور دیگر هم قهوه تولید میشود، ولی میزان تولید آن کشورها کمتر است. بزرگترین واردکنندگان قهوه، ایالات متحده آمریکا، آلمان، ژاپن، فرانسه، ایتالیا، و اسپانیا میباشند.
بیشترین میزان مصرف سرانهٔ قهوه در کشورهای فنلاند (۱۱ کیلوگرم)، دانمارک (۹٫۷ کیلوگرم)، نروژ (۹٫۵ کیلوگرم)، سوئد (۸٫۶ کیلوگرم)، و استرالیا (۷٫۸ کیلوگرم) گزارش شدهاست. ایالات متحدهٔ آمریکا با اینکه بزرگترین واردکنندهٔ قهوه است، اما مصرف سرانهٔ آن تنها ۴٫۱ کیلوگرم است
انواع قهوه
مرغوبترین قهوه که طعم و بویی منحصربهفرد دارد از بوتهای به نام عربیکا به دست میآید که قدیمیترین نوع قهوهاست و در ارتفاع ۴۰۰۰ تا ۶۰۰۰ متر بالاتر از سطح دریا رشد میکند. حدود ۷۵ ٪ از کل قهوهای که در جهان کشت میشود عربیکا است. قدیمیترین نوع قهوهٔ عربیکا، موکا و جاوه هستند که امروزه نامی شناخته شده محسوب میشوند.
نوع دیگری از قهوه روبوستا[و ۱۴] نام دارد که در بلندی ۲۵۰۰ پایی رشد میکند و بیشتر از عربیکا تحمل سرما را دارد. میزان کافئین روبوستا دو برابر عربیکا است، اگرچه بو و طعم آن در رده پایینتری قرار دارد و ارزانتر است. روبوستا حدود ۲۵ ٪ از کشت قهوه جهان را تشکیل میدهد. نوع مرغوب آن هم برای تهیه اسپرسو به کار میرود. نوع دیگری از قهوه که در آفریقای غربی میروید لیبریکا نام دارد که درصد بسیار اندکی از دانههای قهوه از این نوع هستند.
مدت زمان بو دادن قهوه
فواید و مضرات نوشیدنی قهوه
به دلیل خاصیت نشاطبخشی قهوه، ضد افسردگی است.
نوشیدن یک فنجان قهوه در بسیاری از مواقع سردرد را برطرف میکند.
قهوه به دلیل داشتن مادهای به نام تانن از پوسیدگی دندان جلوگیری میکند
تحقیقات ۹ ساله دانشمندان ژاپنی نشان میدهد مصرف منظم قهوه به دلیل دارا بودن اسید کلروژونیک، خطر ابتلاء به سرطان کبد را تا ۴۹ درصد و مصرف نامنظم قهوه میتواند خطر ابتلاء به سرطان کبد را تا ۲۹ درصد کاهش دهد.
محققان هلندی به این نتیجه رسیدند که نوشیدن یک فنجان قهوه در طی روز خطر ابتلاء به دیابت را کاهش میدهد. زیرا ترکیبات موجود در قهوه از جمله منیزیم و پتاسیم به سوخت و ساز قند در بدن کمک میکند.
بوییدن دانههای قهوه میتواند باعث بازگشت اشتهای از دست رفته پس از آشپزی شود. مولکولهای قهوه با حرکات جنبشی خاص خود باعث جدا شدن مولکولهای غذا از گیرندههای بویایی بینی و بدین ترتیب باعث بازگشت اشتها میشود. این دو محقق همچنین این روش را جهت افزایش سلامتی حیوانات در موسسههای تحقیقاتی پیشنهاد کردهاند.
طبق آخرین تحقیقات دانشمندان، مصرف مکرر قهوه در طول ماه، با کاهش خطر ابتلاء به بیماری کلانژیت (بیماری کبد) همراه است.
قهوه حاوی پروتئینی است که دارای اثری مشابه مورفین بوده و از خاصیت ضددرد و آرامبخشی برخوردار است. برخی از این پروتئینها مشابه پروتئینهای انسانی است. در آزمایشهای صورت گرفته بر روی موشهای آزمایشگاهی مشخص شد که اثرات تسکیندهنده پروتئینهای موسوم به opioid peptides از دوام بیشتری برخوردار بوده و با عوارض جانبی همراه نیست.
محققان ایتالیایی با مطالعه بر روی یک هزار و ۴۰۰ بزرگسال این کشور دریافتند که عادت مصرف کم قهوه برای حفظ سلامت مغز مفید است.
دارای خاصیت انرژی بخشی و اشتیاق آفرینی است.
دارای نقش کمکی در چربی سوزی
افزایش تحرکات فیزیکی
ارزش غذایی بالا
ضد آلزایمر
ضد پارکینسون
خواص مراقبتی بر روی کبد
مقابله با برخی از سرطان ها
قابلیت کاستن سکته قلبی و برخی دیگر از بیماریهای قلب
افزایش طول عمر
تاثیر قهوه در لاغرشدن
یکی از بهترین و موثرترین خوراکیهای که در کاهش وزن بسیار مفید می باشد قهوه می باشد مواد موجود در قهوه باعث افزایش سوخت وساز بدن می شود و به نوعی می توان گفت باعث چربی سوز اطراف ناحیه شکم می شود و با قرار دادن قهوه در برنامه روزانه می توانید کاهش وزن را به سرعت مشاهده کنید.
کارشناسان توصیه می کنند مصرف روزانه قهوه باعث می شود تا 40% ابتلا به بیماری سرطان کبد را نیز کاهش داد و به نوعی می توان گفت که خاصیت ضد سرطانی دارد.
برای لاغر شدن سریع می توان پودر قهوه سبز را با عسل یا آب جوش ترکیب کرده و به صورت ناشتا میل کرد